دیده‌بان حقوق بشر هشدار داد که طالبان با برقراری مجدد تنبیه بدنی، تغییرات در برنامه درسی و به کارگیری معلمان فاقدصلاحیت علمی به جای آموزگاران زن که اکثر آن‌ها از کار منع شده‌اند، به سیستم آموزشی افغانستان «خسارتی جبران‌ناپذیر» وارد می‌کنند.

پس از تسلط طالبان بر افغانستان در سال ۲۰۲۱، این گروه تحصیل دختران در مدارس متوسطه را ممنوع کرد. اینک گزارش جدید دیده‌بان حقوق بشر که روز چهارشنبه ۱۴ آذر منتشر شد، نشان می‌دهد که تحصیل پسران هم در افغانستان تحت سلطه طالبان آسیب دیده، اگرچه این امر عمدتا گزارش نشده است.

بنا بر اعلام دیده‌بان حقوق بشر، ممنوع شدن کار معلمان زن شکافی ایجاد کرده که با استفاده از معلمان مرد فاقدصلاحیت پر شده و حجم دروسی که تدریس می‌شد، هم کاهش یافته است.

سحر فطرت، دستیار محقق حقوق زنان در دیده‌بان حقوق بشر، گفت: «طالبان به سیستم آموزشی افغانستان برای پسران و دختران صدمات جبران‌ناپذیری وارد می‌کنند. آن‌ها با آسیب زدن به کل سیستم مدارس، درصددند نسلی بی‌سواد و محروم از آموزش باکیفیت پرورش دهند.»

در این گزارش آمده است دروسی مانند هنر، ورزش و مسائل اجتماعی از برنامه درسی بسیاری مدارس حذف شده‌اند.

سندی که دیده‌بان حقوق‌بشر به دست آورد اما نتوانست آن را رسما تایید کند، برخی تغییراتی بنیادی در سیستم آموزشی مدارس را که طالبان پیشنهاد داده‌اند، نشان می‌دهد. در این سند برنامه درسی قبلی افغانستان «غیراسلامی و غیرافغانی» و بر اساس معیارهای غربی توصیف شده است. 

طالبان در این سند ادعا کرده‌اند که برنامه درسی پیشین ارزش‌ها و پوشش غربی را تشویق می‌کرد، دموکراسی را ترویج می‌داد، به سایر ادیان هم می‌پرداخت و به دانش‌آموزان درباره نویسندگان غیرمسلمان از جمله شکسپیر آموزش می‌داد.

دیده‌بان حقوق بشر می‌افزاید که از زمان به قدرت رسیدن طالبان، تنبیه بدنی در مدارس نیز افزایش یافته است و پسران به دلیل همراه داشتن تلفن همراه یا رعایت نکردن قوانین سفت و سخت جدید در مورد کوتاه کردن مو یا لباس که باید پوشش سنتی افغانستان باشد، ضرب‌وشتم می‌شوند، سیلی می‌خورند و فلک می‌شوند.

در گزارش دیده‌بان حقوق بشر به نقل از زمان الف، دانش‌آموزی در استان هرات، قوانین سختگیرانه طالبان خفه‌کننده توصیف شده است. او می‌گوید: «پوشیدن پیراهن، تیشرت یا کت‌شلوار یا کراوات زدن همگی جرم محسوب می‌شوند. هر روز موارد متعددی پیش می‌آید که پسران هنگام مراسم صبحگاهی یا در کلاس‌های درس به برخی از این دلایل تنبیه شوند.»

دیده‌بان حقوق بشر اضافه کرد در حالی که افغانستان با خشکسالی، درگیری و بحران اقتصادی فلج‌کننده دست‌وپنجه نرم می‌کند، پسران برای کار کردن به جای رفتن به مدرسه تحت فشار فزاینده قرار دارند. آمارهای سازمان ملل نشان می‌دهد که بیش از ۲۸ میلیون افغان به کمک‌های فوری نیاز دارند و شش میلیون نفر در سطح اضطراری ناامنی غذایی‌اند و تا شرایط قحطی یک قدم فاصله دارند. بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر، پسران افغان به دلیل تحت فشار بودن برای کمک به معیشت خانواده، با اضطراب و افسردگی دست‌به گریبان‌اند.

سحر فطرت خاطرنشان کرد: «تاثیر سیاست‌های طالبان بر سیستم آموزشی امروز به کودکان آسیب می‌رساند و فردا آینده افغانستان را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. برای رسیدگی به بحران تحصیلی در افغانستان به یک اقدام بین‌المللی فوری و موثر نیاز است.»

یکی از اقدام‌هایی که طالبان از زمان تصاحب قدرت در اوت ۲۰۲۱ همواره درباره آن شعار داده‌اند، تغییر نظام آموزشی افغانستان بوده است. به باور طالبان، در ۲۰ سال حاکمیت دولت جمهوری، محتوای نظام آموزشی افغانستان برخلاف عقاید اسلامی و بر اساس ارزش‌های دموکراسی و سکولاریسم استوار بود و اکنون باید محتوای کتاب‌ها از این مسائل پاک شود و به‌جای آن‌ها مسائل دینی بر اساس برداشت این گروه تدریس شوند.

چند هفته پس از فروپاشی دولت جمهوری در افغانستان، وزارت معارف طالبان کمیته‌ای متشکل از ملاها و اعضای این گروه تشکیل داد تا محتوای کتب درسی مدارس از کلاس اول تا دوازدهم را بررسی کنند. این کمیته دسامبر ۲۰۲۲ در گزارشی نوشت: «بر اساس تصمیم نشست عمومی کمیسیون تعلیم، تربیت و تحصیلات عالی امارت اسلامی افغانستان، یک هیئت فنی سرفصل‌های درسی کنونی مدارس افغانستان را که زیر نظر حکومت دست‌نشانده کابل ایجاد شده بود، بازبینی کرد تا موارد و کاستی‌هایی را که ماهرانه و با هدف انحراف فکر و عقیده یا جلوگیری از ارزش‌های اسلامی و افغانی و تمدن اسلامی و سیاست اسلامی درج شده‌اند، مشخص کند تا به این کمیسیون در مورد آن‌ها به ادارات مربوطه توصیه‌های لازم را ارائه دهد.»

پس از گزارش این کمیته از بررسی محتوای نظام آموزشی افغانستان به وزارت معارف طالبان، تمامی کتب درسی مدارس افغانستان از محتوای علمی خالی و به‌ جای آن‌ها، مباحث دینی جایگزین شدند.